लँडोर. अनेक वर्षं या गावाचं नाव ऐकत होते. रस्किन बाँड इथे राहतात असं वाचत होते. मराठी माध्यमात शिकल्यामुळे इंग्रजी वाचन फारसं नाहीच. त्यामुळे खरं सांगायचं तर रस्किनचं काहीच वाचलेलं नव्हतं. इंग्लंडला जाऊन राहिल्यावर भारताची आठवण येतच राहिली म्हणून ते कायमचे परतले हे माहीत होतं. एखाद्या गावात, जागेत असं काय असतं की माणसाला तिथेच परतावंसं वाटतं? आपलं गणगोत मागे सोडून यावंसं वाटतं? आपली भाषा, आपली संस्कृती सोडून परकी भाषा, संस्कृती आपलीशी कराविशी वाटते? मला हे प्रश्न नेहमी पडतात.
१२ जानेवारी २०१७
महेश्वरच्या रस्त्यावर आहे. इंदौरहून महेश्वरपर्यंतचा संपूर्ण रस्ता चौपदरी आहे. मी 88-89 मध्ये गुजरात आणि राजस्थान रोड ट्रिप केली होती. येताना मध्य प्रदेशातून परतलो होतो. तेव्हाही राजस्थान आणि गुजरातमधले रस्ते उत्तम होते. मला वाटतं दोन्ही राज्यांमध्ये तेव्हा काँग्रेसचं सरकार होतं. खरंतर कुठल्या पक्षाचं सरकार सत्तेवर आहे याचा या गोष्टीशी संबंध नाही. पण महाराष्ट्रात सगळेच पक्ष दुस-या पक्षानं कसं काम केलं नाही हे हिरीरीनं सांगत असतात म्हणून हा उल्लेख. मध्य प्रदेशात गेली पंधरा वर्षं शिवराज सिंग चौहान मुख्यमंत्री आहेत. त्यांच्याबद्दल सामान्य माणसाचं मत चांगलं आहे. इंदौर शहरही स्वच्छ दिसतंय. स्वच्छ भारत अभियानाचे फलक जागोजागी आहेत.
देवास, इंदौरजवळचं लहानंसं, टुमदार गाव. गावात एकच मुख्य रस्ता जो सगळ्या गावाला कवेत घेतो. त्या मुख्य रस्त्यावर डाव्या बाजूला एक छोटंसं मंदिर आहे, त्या मंदिराकडून तुम्ही डावीकडे वळलात की लागतो माताजी का रास्ता. देवासमधल्या चामुंडा मंदिराकडे जाणारा रस्ता म्हणून माताजी का रास्ता. हा लहानसा रस्ता जिथे संपतो तिथे जरासं अलिकडे, रस्त्याच्या डाव्या बाजूला आहे भानुकुल, पंडित कुमार गंधर्वांचं घर. या घरात कुमारजींचं अनेक वर्षं वास्तव्य होतं. आता त्यांची कन्या आणि प्रसिद्ध गायिका कलापिनी कोमकली आणि नातू गायक भुवनेश कोमकली इथे राहतात. या घरात अजूनही कुमार गंधर्वांचं वास्तव्य असावं असं वाटतं इतकं सुरेख सगळं जतन केलेलं आहे. त्यांची गाण्याची खोली, त्यांचा पलंग, पुस्तकं, टेबललँप सगळं काही तितकंच सुबक रितीनं ठेवलेलं आहे.
